Μικρές στιγμές από τη «Μεγάλη Πορεία» - Μάο Τσε Τουνγκ και Κόκκινος Εργατοαγροτικός Στρατός

Ένας από τους βασικούς σκοπούς για τους οποίους φτιάχτηκε τούτο το ιστολόγιο (βασικότερος κι απ’ το να σχολιάζει τα τεκταινόμενα) ήταν το γινάτι του ανασκαλέματος για πλευρές και γεγονότα από την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος, τόσο «μεγάλα», δηλαδή με ιδεολογικοπολιτική φόρτιση και που προκαλούν ακόμη πολεμική, όσο και μικρά και ανθρώπινα. Και το λέμε γινάτι, γιατί είναι φυσιολογικό η πλατιά μάζα των σύγχρονων, πνευματικά ανήσυχων ανθρώπων να προτιμάει τη ζωντανή ανάλυση και πολιτική από τις θύμησες, που, ειδικά σε όποιον δεν έχει βυθιστεί έστω σε κάποιο σημείο της ζωής του στην ιστορία του κινήματος για την ανθρώπινη χειραφέτηση, καμιά φορά δε λένε και πολλά.

Η ιστορία του παλιού κομμουνιστικού κινήματος (το τέλος του πρώτου του μεγάλου ιστορικού κύκλου σα διεθνούς κινήματος σηματοδοτείται χοντρικά στα 1980 με το ολοκληρωτικό πέρασμα του ΚΚ Κίνας στο ρεβιζιονισμό), του πιο ηρωικού -παγκόσμια- κινήματος καταπιεσμένων στην ιστορία της ανθρωπότητας, ασφαλώς και δε φτάνει από μόνη της για την άρθρωση της σημερινής απάντησης των εκμεταλλευόμενων και καταπιεσμένων στη βαρβαρότητα και για την αναγέννηση του επαναστατικού κομμουνισμού. Ωστόσο, οι αρχές και οι αξίες που ενσάρκωσαν οι επαναστάτες κομμουνιστές του περασμένου αιώνα, το αφειδώλευτο δόσιμό τους στην επαναστατική υπόθεση, ο βαθύς διεθνισμός τους, ο αλληλοσεβασμός και το ολοκληρωτικό δέσιμό τους με τις λαϊκές μάζες, γέννημα θρέμμα των οποίων ήταν και οι ίδιοι, η αυτοθυσία και ο έρωτας για τη ζωή, τους ανθρώπους και τη λευτεριά τους, αποτελούνε φάρο για κάθε νέο άνθρωπο που και σήμερα συναπαντιέται με το μαρξισμό, τον επαναστατικό σοσιαλισμό, την κομμουνιστική κοσμοθεωρία και κοσμαντίληψη.

Με τη Μεγάλη Πορεία των 20.000 λι (12.000 χιλιομέτρων) του Κόκκινου Εργατοαγροτικού Στρατού της Κίνας μεταξύ Οχτώβρη του 1934 και Οχτώβρη του 1936 θα ασχοληθούμε φυσικά ξανά και πιο εκτεταμένα. Άλλωστε έχει γραφτεί ανεξίτηλα με πυρωμένη ακίδα στην επαναστατική ιστορία των λαών. Το νικηφόρο πέρασμά της μέσα από 11 συνολικά επαρχίες της αχανούς Κίνας άναψε τη φωτιά του αντιγιαπωνέζικου και ευρύτερα του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα, καθώς τότε η ξενόδουλη κομπραδόρικη μεγαλοαστική τάξη και οι φεουδάρχες αντιδραστικοί και μιλιταριστές, με εκπρόσωπό τους πια σε όλη τη γραμμή τον Τσανγκ Κάι Σεκ, είχαν περάσει στην επίθεση κατά των επαναστατικών δημοκρατικών εργατοαγροτικών βάσεων που είχε στήσει ο Κόκκινος Εργατοαγροτικός Στρατός σε διάφορες περιοχές της Κίνας, μετά τις μεγάλες σφαγές επαναστατών εργατών στις οποίες είχε προχωρήσει η δεξιά μεγαλοαστική αντίδραστική πτέρυγα του Κουομιντάνγκ (χτυπώντας και την αριστερή του πτέρυγα, στην οποία δούλευαν και οι κομμουνιστές) -παρέα με όλο τον παλαιο-αντιδραστικό συρφετό- στην Καντόνα και σε άλλα αστικά κέντρα στα 1927…

Ο Μάο Τσε Τουνγκ έγραφε χαρακτηριστικά για τη Μεγάλη Πορεία: « Σχετικά με τη Μεγάλη Πορεία, ορισμένοι βάζουν το ερώτημα: «Ποια είναι η σημασία της;» Θα απαντήσουμε πως η Μεγάλη Πορεία είναι η πρώτη στο είδος της στα χρονικά της ιστορίας… Η Μεγάλη Πορεία είναι ένα μανιφέστο. Έκανε γνωστό σε όλο τον κόσμο πως ο Κόκκινος Στρατός είναι ένας στρατός από ήρωες, πως οι ιμπεριαλιστές και οι λακέδες τους, ο Τσανγκ Κάι Σεκ και οι όμοιοί του, δεν είναι ικανοί για τίποτε. Διατράνωσε την ήττα του ιμπεριαλισμού και του Τσανγκ Κάι Σεκ στην προσπάθειά τους να μας περικυκλώσουν, να μας καταδιώξουν, να αντισταθούν στην προέλασή μας και να σταματήσουν την πορεία μας. Η Μεγάλη Πορεία είναι ένα μέσο προπαγάνδας. Έκανε γνωστό σε διακόσια περίπου εκατομμύρια των έντεκα επαρχιών που διάσχισε πως ο δρόμος που ακολουθούσε η Μεγάλη Πορεία είναι ο μόνος δρόμος για την απελευθέρωσή τους. Χωρίς αυτή τη Μεγάλη Πορεία, πώς θα μπορούσαν οι πλατιές λαϊκές μάζες να μάθουν τόσο γρήγορα την ύπαρξη της μεγάλης αλήθειας που ενσάρκωνε ο Κόκκινος Στρατός;; Ακόμα η Μεγάλη Πορεία  είναι μια μηχανή σποράς. Σκόρπισε στις έντεκα επαρχίες σπόρο που θα βλαστήσει, θα βγάλει φύλλα, λουλούδια και καρπούς, και θα δώσει στο μέλλον τη σοδειά του. Με μια λέξη, η Μεγάλη Πορεία τελείωσε με τη νίκη μας και με την ήττα του εχθρού». (Η ταχτική της πάλης ενάντια στο γιαπωνέζικο ιμπεριαλισμό).

Τα μικρά αποσπάσματα που ακολουθούν είναι παρμένα από το βιβλίο του Τσεν Τσανγκ Φενγκ «Μαζί με τον Πρόεδρο Μάο» που εκδόθηκε στο Πεκίνο το 1972, μεταφράστηκε στα ελληνικά και κυκλοφόρησε το 1975 από τις Ιστορικές Εκδόσεις της ΟΜΛΕ (Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας). Ο Τσεν Τανγκ Φενγκ πολύ νέος, 16 χρονών χωριατόπαιδο που το ‘χε σκάσει από το σπίτι του, βρέθηκε με κομματική χρέωση δίπλα στο Μάο Τσε Τουνγκ σα βοηθός του, από το 1930 έως το 1936, ακολουθώντας τον σε όλη τη δύσβατη πορεία εκείνων των πολύ σημαντικών για την Κινέζικη Επανάσταση χρόνων. Αναδεικνύουν με έναν απόλυτα ανθρώπινο, έως και γλυκά αφελή τρόπο, χαρακτηριστικά στοιχεία για την αντίληψη των κομμουνιστών για τη σχέση ηγετών και λαού, τη σχέση πλειοψηφικής εθνότητας και εθνικών μειονοτήτων αλλά και τη βαθιά συντροφικότητα την καλλιεργημένη και σφυρηλατημένη μέσα στις κακουχίες, στην πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό και την αντίδραση.

Από το κεφάλαιο «Πρώτες Επαφές με τον Πρόεδρο»

«…Στα 1928, στο χωριό Βανγκφάνγκ, απλώθηκε η φήμη πως μια κόκκινη λεγεώνα, ίδια σύννεφο από ουράνιους πολεμιστές, εμφανίστηκαν στο Νιγκτού και κατευθυνόταν προς το Ζουεϊκίν και το Ταπαϊτί. Αυτή η φήμη απασχολούσε πολύ τους κατοίκους του χωριού μας της επαρχίας Φουκιέν, που διηγούνταν με ενθουσιασμό τα γεγονότα που είχαν δει οι ίδιοι. Το Τσανγκτίνγκ είναι στα χέρια του Κόκκινου Στρατού, λέγανε, εκεί κάνουν αγώνα ενάντια στους μεγάλους και μικρούς τσιφλικάδες, μοίρασαν τη γη στους φτωχούς και ο καθένας τώρα περπατάει στητός και περήφανος. Όλ’ αυτά με γεμίζανε χαρά κι ευχόμουνα μ’ όλη μου την ψυχή να φτάσει μια μέρα και στο χωριό μου αυτός ο στρατός της φτωχολογιάς…

Την πρωτοχρονιά, ο τσιφλικάς μας πήρε και τη λίγη περιουσία που μας είχε απομείνει, μια και δε μπορούσαμε να του γυρίσουμε τα χρήματα που είχαμε δανειστεί. Μας τα άρπαξε όλα από το μικρό οικογενειακό χωραφάκι μέχρι και τις τρύπιες χιλιομπαλωμένες κουβέρτες μας. Χάρη στην επέμβαση των γειτόνων, μας άφησε έναν παλιοτέντζερη για να μαγειρεύουμε το φαΐ μας. Η ζωή μας έγινε ακόμα πιο δύσκολη και τότε είναι που έγινα βοσκός βουβαλιών. Ζούσαμε χειρότερα κι απ’ τα ζώα. Τα βουβάλια και τα άλογα, μετά από μια μέρα δουλειάς, είχανε τουλάχιστο σανό για τροφή ενώ εμείς πολλές φορές δεν είχαμε ούτε μια γαβάθα σούπα, πηχτή ή νερουλή, να μοιραστούμε. Τι θα απογίνω;; Να μπω στον Κόκκινο Στρατό. Η ιδέα φύτρωσε μέσα μου και κάθε μέρα γινόταν και πιο σταθερή…Μετά τη Γιορτή της Άνοιξης, τη δεύτερη μέρα του πρώτου φεγγαριού, επωφελήθηκα από το σκοτάδι κι έφυγα κρυφά μαζί μ’ ένα νεαρό σύντροφο που λεγόταν Βεν…

Μ’ έστειλαν στην 4^η Στρατιά του Κόκκινου Στρατού (που τότε τη διοικούσε ο σύντροφος Τσου Τεχ) όπου υπηρέτησα σα σαλπιγκτής στο γενικό στρατηγείο, για να γίνω αργότερα βοηθός του κομισάριου Μάο. Στα τέλη του 1930, ένα απόγευμα, με κάλεσε ο ανώτερός μου, ο Λιέου Τσενγκ Τινγκ, για να μου ανακοινώσει πως θα έπαιρνα «απόσπαση». Η λέξη μου ήταν άγνωστη. Ο Λιέου μου εξήγησε: «Θα πει πως θα μας αφήσεις για να πας να υπηρετήσεις αλλού».  –Και λοιπόν πού θα με στείλουν;;  Στην Επιτροπή του Μετώπου, για να υπηρετήσεις ως βοηθός του κομισάριου Μάο, απάντησε ο ανώτερός μου και φωτίστηκε το πρόσωπό του με ένα πλατύ χαμόγελο.

Το όνομα του κομισάριου Μάο δε μου έλεγε και πολλά πράγματα. Για να ‘χει βοηθό, πάει να πει πως θα ΄ταν αρχηγός, αλλά τι σόι άνθρωπος ήταν, να είχε τουλάχιστο καλό χαραχτήρα…

Ο κομισάριος έμενε σε δυο δωμάτια σ’ ένα απ’ αυτά τα ξύλινα διώροφα σπίτια, που είναι χαρακτηριστικά στο Κιανγκσί. Το ένα το είχε υπνοδωμάτιο και το άλλο γραφείο. Στο πρώτο δωμάτιο ήταν στημένο ένα σανιδένιο κρεβάτι, απλό, σκεπασμένο με μπαμπακερό σεντόνι. Ούτε μαξιλάρι δεν υπήρχε. Το θέαμα μου ξανάδωσε εμπιστοσύνη. Η επίπλωση του δωματίου μου έλεγε πως αυτός που έμενε εκεί ήταν άνθρωπος απλός όπως όλοι μας.

Ο οδηγός μου με έφερε κοντά του.

-Είναι ο καινούριος σας βοηθός, του είπε γυρίζοντας προς εμένα. Ήμουνα αρκετά εντυπωσιασμένος, αλλά έχοντας μάθει στο στρατηγείο λιγάκι στρατιωτική ευγένεια, στάθηκα αμέσως προσοχή. Ο κομισάριος Μάο με κοίταξε χαμογελώντας. Και είχε τόση γλυκύτητα και καλοσύνη το χαμόγελο αυτό, που αμέσως ένιωσα να εξαφανίζεται η συστολή μου.

-Πώς σε λένε, με ρώτησε.

-Τσεν! είπα με δυνατή φωνή.

-Και όλο σου το όνομα;;

-Τσενγκ Τσανγκ Φενγκ!

-Και πόσω χρονώ είσαι;;

-Δεκαέξι, απάντησα με πιο σίγουρη φωνή.

-Γιατί κατατάχτηκες στον Κόκκινο Στρατό;;

-Γιατί ο Κόκκινος Στρατός είναι καλό πράγμα. Πολεμάμε τους τσιφλικάδες.

-Έχετε τσιφλικάδες λοιπόν στην περιοχή σου;;

-Και βέβαια έχουμε! Γι΄ αυτό το ‘σκασα απ’ το σπίτι μου…

Και κουβέντα την κουβέντα του διηγήθηκα τη ζωή μου… Παρατήρησα πως ο κομισάριος Μάο με άκουγε προσεχτικά και πότε πότε συμφωνούσε κουνώντας το κεφάλι και χαμογελώντας…

-Πολύ καλά, έκανε ο κομισάριος Μάο. Κι από σήμερα πρέπει να δουλέψεις και να μελετήσεις επίμονα κοντά μας. Ξέρεις να γράφεις το όνομά σου;;

-Δεν πήγα ποτέ στο σκολειό, απάντησα με ύφος στενοχωρημένο, τσαλακώνοντας με τα δάχτυλά μου την άκρη του σακακιού μου, όχι δεν ξέρω να γράφω το όνομά μου.

-Ε, λοιπόν, πρέπει να μάθεις να γράφεις, έκανε ο κομισάριος Μάο, που σηκώθηκε χαμογελώντας και στάθηκε απέναντί μου, πρέπει να μάθεις να γράφεις το όνομά σου και τα ονόματα των άλλων. Θέλεις;;

-Θέλω και πολύ μάλιστα! τον βεβαίωσα με χαμηλή φωνή.

Ο κομισάριος Μάο στράφηκε στον οδηγό μου:

-Είναι ένας καινούριος σύντροφος, είπε, πρέπει να τον βοηθήσουμε πολύ, και γυρίζοντάς σε μένα: κάθε φορά που δε θα καταλαβαίνεις κάτι, θα ρωτάς τους συντρόφους σου να σου εξηγούν…

Η ζωή του κομισάριου Μάο ήταν πολύ απλή και πολύ γρήγορα προσαρμόστηκα στις συνήθειές του. Σαν αποσκευές είχε όλο κι όλο δυο κουβέρτες, ένα σεντόνι, δυο στολές από γκρίζο μπαμπακερό ύφασμα σαν αυτές που φορούσαν οι στρατιώτες, και μια γκρίζα μάλλινη μπλούζα. Μια παλιά, μπαλωμένη ομπρέλα, μια γαβάθα κι ένα σακίδιο με εννιά θήκες συμπληρώνανε τα υπάρχοντά του. Στο σακίδιο φύλαγε τους χάρτες και τα βιβλία του. Κι όταν φεύγαμε σε εκστρατεία, εκείνος κουβαλούσε το σακίδιο και την ομπρέλα και εγώ τα υπόλοιπα. Όταν φτάναμε στον καινούριο καταυλισμό, προσπαθούσα να ανακαλύψω δύο σανίδες, που τις έβαζα τη μια δίπλα στην άλλη, άπλωνα πάνω τους τις δυο κουβέρτες και το σεντόνι και τύλιγα τα ρούχα για να φτιάξω μαξιλάρι. Αυτό ήταν το κρεβάτι του…

Το Νοέμβριο του 1931, ιδρύθηκε στη Ζουεϊκίν η Κεντρική Δημοκρατική Κυβέρνηση των Εργατών και Αγροτών και ο κομισάριος Μάο εκλέχτηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Από τότε, τον φωνάζαμε Πρόεδρο Μάο κι όχι κομισάριο Μάο. Αλλά εξακολουθούσε να τρώει στη γαβάθα του μέχρι που του βρήκα μια από σμαλτωμένο σίδερο με τρεις θήκες, όταν πήραμε το Τσάνγκτσεου, στο Φουκιέν, το Φλεβάρη του 1934.

Από το κεφάλαιο «Διασχίζοντας την περιοχή των Μιάο»

…

(Ο Πρόεδρος Μάο) διάλεξε μια γλυκοπατάτα, τη δάγκωσε και μου είπε: «Θα συνεχίσουμε την πορεία μας και θα μπούμε σύντομα στην περιοχή της εθνότητας Μιάο».

-Στους Μιάο! Θαύμασα. Να κάτι πολύ ενδιαφέρον! Στα πολιτικά μαθήματα, ο καθοδηγητής μας είχε μιλήσει γι’ αυτούς μια φορά: ήταν μια μικρή εθνότητα με καθυστερημένη ακόμα πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη, με ήθη και έθιμα αρκετά ιδιόμορφα. Ήταν θύμα της καταπίεσης των λευκών στρατευμάτων (σ.κ.μ. των στρατιών του Κουομιντάνγκ και των μιλιταριστών). Πώς να ΄ταν όμως αυτοί οι άνθρωποι;; Αυτό ήταν μυστήριο για μένα.

Ο Πρόεδρος όμως συνέχιζε: «Όπως ακριβώς κι εμείς οι Χαν (σ.κ.μ. η κυρίαρχη εθνότητα της Κίνας, στην οποία ανήκει σήμερα το 91% του κινέζικου πληθυσμού), κάνουν επανάσταση και αγωνίζονται ενάντια στις διώξεις των λευκών στρατευμάτων, είναι λοιπόν κι αυτοί αδέρφια μας».

Κι ο Πρόεδρος μας μίλησε με λεπτομέρειες για τα όσα υποφέρει ο λαός Μιάο από την καταπίεση του λευκού στρατού, για τις συνήθειες και τα έθιμά του και για τις θρησκευτικές του δοξασίες. Μας είπε ακόμα πως όταν θα φθάναμε, θα έπρεπε να κρατήσουμε πειθαρχία: να μη χωνόμαστε παντού, να μην πειράζουμε χωρίς άδεια τα πράγματα των κατοίκων. Και πρόσθεσε πως εκεί οι γυναίκες δεν είναι όπως στην περιοχή των Σοβιέτ. Σε μας, μόλις μας βλέπουν, ξεφωνίζουν αμέσως: «Γύρισαν τ’ αδέρφια του Κόκκινου Στρατού!» Οι αδελφές μας οι Μιάο όμως δε μας αποκαλούν έτσι, έχουν παλιές ιδέες και είναι συγκρατημένες.

Τα λόγια του Προέδρου μας μπέρδεψαν πολύ. Σε «απαγορευμένη ζώνη» θα μπαίναμε;; Και πώς θα κάναμε για να δανειστούμε πράγματα για τον καταυλισμό;; Κι ακολουθώντας την πορεία της σκέψης μου, ρώτησα:

-Πρόεδρε, θα μπορέσουμε να τους ζητήσουμε την άδεια να βγάλουμε θυρόφυλλα;;; (σ.κ.μ. οι αγρότες έδιναν το βράδυ στους στρατιώτες τα πατζούρια για να κοιμηθούνε πάνω τους σα σε κρεβάτι, και το πρωί οι στρατιώτες τα επιστρέφανε και ξαναμπαίνανε στα παράθυρα των αγροτών) Τις περισσότερες φορές αυτά χρησίμευαν για κρεβάτι του Προέδρου στις μετακινήσεις του.

-Α, αυτό είναι ακριβώς που ΔΕΝ πρέπει να γίνει, δήλωσε κατηγορηματικά. Ύστερα πρόσθεσε γελώντας: Σάμπως δε στο ‘χω ξαναπεί να μην πειράζεις τα πράγματα των κατοίκων;;

-Μα τότε πάνω σε τι θα κοιμηθείτε;;

-Σε ο,τιδήποτε άλλο, εχτός από θυρόφυλλο…

Εκεί που εγκαταστάθηκε ο Πρόεδρος, τα παράθυρα βλέπανε σε μια μεγαλούτσικη λιμνούλα, που μέσα της γυαλίζανε όμορφοι παχουλοί κυπρίνοι.

-Να πάρουμε μερικούς για το γεύμα του Προέδρου;; Ίσως είναι κανενός μικροτσιφλικά, πρότεινε ο Βου Κιε Τσινγκ, ένας από τους σωματοφύλακες…

Στο τέλος μού ‘ρθε μια ιδέα:

-Πρόεδρε, δεν πεινάτε;;

-Υπάρχει τίποτα για φαΐ;;

-Ναι!, βιάστηκα να απαντήσω.

-Σαν τι; ρώτησε ο Πρόεδρος κοιτώντας με.

-Ψάρι, και μεγάλο, έκανα σα να μη συνέβαινε τίποτα, χύνοντας νερό.

-Από πού είναι το ψάρι;;

-Δε βλέπετε; Κι έδειξα τη λιμνούλα έξω.

Ο Πρόεδρος πλησίασε στο παράθυρο, κοίταξε, ύστερα γύρισε σε μένα με αυστηρό πρόσωπο: «Μα τόσο γρήγορα ξέχασες όσα σου είπα χτες;;»

-Ούτε πληρώνοντας δε γίνεται;; ψέλλισα, σκύβοντας το κεφάλι.

-Ούτε έτσι!

-Ν’ αγοράσουμε μόνο λίγα, επέμεινα ακόμα μια φορά.

Ο Πρόεδρος κάθισε απέναντι μου και μου μίλησε υπομονετικά για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εθνικών μειονοτήτων και για την πολιτική μας απέναντί τους. Και πρόσθεσε: "Όσο παχιά και χοντρά κι αν είναι τα πρόβατα ή τα ψάρια τους, δεν πρέπει να τα αγγίξουμε. Ποιος ξέρει αν δε τα φυλάνε για να τα προσφέρουν στους θεούς τους;;" Τελειώνοντας ο Πρόεδρος μου ζήτησε να πω σε όλους πως για τίποτε στον κόσμο, ακόμα και πληρώνοντας, δεν έπρεπε να παίρνουμε τα πράγματα των κατοίκων…

Ο ήλιος έγερνε στη Δύση, όταν καμιά δεκαριά άνθρωποι, ντυμένοι σα τους Χαν, εμφανίστηκαν με τ’ όπλο στον ώμο για να δουν τον Πρόεδρο. Ταχτοποίησα λίγο τη στολή μου και στάθηκα μπροστά τους: «Από πού έρχεστε;;» τους ρώτησα.

Για μεγάλη μου έκπληξη, έμοιαζαν να έχουν τις καλύτερες προθέσεις. Ένας απ’ όλους μού ‘πε, σε μια διάλεκτο του Κουανγκσί, που δυσκολεύτηκα να καταλάβω: «Από δω είμαστε».

Τα είχα πολύ μπερδέψει. Ντόπιοι;; Μα οι ντόπιοι ήταν Μιάο, τι γύρευαν με τον Πρόεδρο;; Και μάλιστα οπλισμένοι με καραμπίνες!

-Έχετε άδεια;;

-Ναι, να! Απάντησε ένα ψηλό παλικάρι βγάζοντας από την τσέπη του ένα κομμάτι χαρτί…

Αφού διάβασε το χαρτί, ο Πρόεδρος σήκωσε το κεφάλι με ύφος ευχαριστημένο. «Φέρε τους μέσα γρήγορα!» μου είπε. Απορούσα: Τι ήρθαν να κάνουν;; Και γιατί ο Πρόεδρος τους είχε δεχτεί τόσο εγκάρδια;;

…Αργότερα, αφού έφυγαν και την ώρα που ο Πρόεδρος ετοιμαζόταν να φάει από τη γαβάθα του, ρώτησα: «Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι;;»

-Είναι οι σύντροφοί μας οι Μιάο, απάντησε με ύφος ευχαριστημένο.

-Έχουν και οι Μιάο όπλα;;

- Είναι αντάρτες της εθνότητας Μιάο και είναι σύντροφοί μας! δήλωσε ο Πρόεδρος κοιτώντας με.

Είχαμε συντρόφους και στους Μιάο! Αυτό ήταν αποκάλυψη για μένα.

-Παντού έχουμε συντρόφους, το Κομμουνιστικό Κόμμα είναι παντού! είπε ο Πρόεδρος, και μου πέταξε για πείραγμα: Δεν έχεις μόνο εσύ το δικαίωμα να κάνεις επανάσταση!

Γέλασα αδέξια.

Το βράδυ ξαναρχίσαμε την πορεία μας. Στο δρόμο, ψιθύριζα στον Βου Κιε Τσινγκ:

-Ξέρεις πως στους Μιάο, υπάρχει και το Κομμουνιστικό Κόμμα, υπάρχουν και αντάρτες, σύντροφοί μας.

-Αλήθεια! ο Βου Κιε-Τσινγκ δεν το πίστευε ακόμα.

Από το κεφάλαιο «Η πορεία προς το Τσουεϊτσέτι»

…Είχαμε ξεκινήσει από το πρωί, αλλά καθυστερώντας για κάτι υποθέσεις που έπρεπε να ταχτοποιηθούν, ο Πρόεδρος δεν είχε μπορέσει  να πάει μαζί με τα κύρια σώματα του στρατού και ακολούθησε με μονάδες της υγειονομικής υπηρεσίας. Δύο μείναμε με τον Πρόεδρο: ο αρχηγός του τμήματος σωματοφυλάκων Χου Τσανγκ Πάο κι εγώ.

Η μικρή μας ομάδα έφτασε στην κορφή ενός βουνού που είχε ύψος κάπου 3.000 μέτρα, όταν τρία εχθρικά αεροπλάνα όρμησαν πάνω μας. Αποφασίσαμε τότε να περπατάμε με μια απόσταση ανάμεσά μας. Ο Χου Τσανγκ Πάο μπροστά, εγώ πίσω κι ανάμεσά μας ο Πρόεδρος, που βυθισμένος στις σκέψεις του, προχωρούσε πάντα. Κάπου κάπου, σηκώνοντας το κεφάλι, έριχνε ένα βλέμμα στα αεροπλάνα. Ο σύντροφος Χου κι εγώ αγωνιούσαμε πολύ. Επιτέλους τα αεροπλάνα πήραν αντίθετη κατεύθυνση. Η καρδιά μου άρχιζε να ξαναβρίσκει τον κανονικό της ρυθμό, όταν ακούστηκε ένα σφύριγμα. Έτρεξα προς τον Πρόεδρο. Δεν είχα κάνει δυο βήματα και μερικές βόμβες έσκασαν πολύ κοντά μου. Η έκρηξη μ’ έριξε κάτω, ενώ ο Πρόεδρος εξαφανιζόταν μέσα στους καπνούς. Καθώς σηκωνόμουνα, τον είδα σκυμμένο πάνω σ’ ένα τραυματία. Ανακουφίστηκαν βλέποντάς τον σώο και αβλαβή.

Σκούπισα το καταϊδρωμένο και κατασκονισμένο μέτωπό μου και πλησιάζοντας είδα πως ο Πρόεδρος κρατούσε το κεφάλι του Τσάνγκ Πάο. Εκείνος ήταν ξαπλωμένος καταγής, χωρίς να προφέρει ούτε ένα παράπονο, κρατώντας την κοιλιά του με τα δυο του χέρια. Δεν ήξερα τι να κάνω, όταν ο Τσονγκ Φου Τσανγκ, ο νοσοκόμος, έτρεξε κοντά μας. Ο Πρόεδρος του είπε:

-Γρήγορα, βάλτε του επίδεσμο!

Μα ο σύντροφος Χου Τσανγκ-Πάο αρνήθηκε και είπε κουνώντας το χέρι:

-Όχι! Πρόεδρε, ξέρω πως ήρθε το τέλος, φυλάξτε τα φάρμακα! Συνεχίστε χωρίς εμένα! Το πρόσωπό του, συνήθως τόσο κόκκινο, ήταν κέρινο.

-Δεν είναι τίποτα, θα γίνεις καλά! Ο Πρόεδρος έδινε κουράγιο στο Χου Τσανγκ Πάο βοηθώντας συνάμα τον Τσονγκ Φου-Τσανγκ να κάνει τον επίδεσμο. Ύστερα κάθισε καταγής με τρόπο που να μπορεί ο πληγωμένος να ακουμπήσει το κεφάλι του πάνω του. Πρόσθεσε σιγά σιγά: «Πρέπει ν’ αντέξεις, όλα θα διορθωθούν. Θα σε πάμε ως το Τσουεϊτσέτι και οι γιατροί θα σε κάνουν καλά.»

Με τα μάτια βασιλεμένα, καρφωμένα στον Πρόεδρο, ο Χου Τσανγκ-Πάο έδειξε ανησυχία όταν θελήσαμε να τον μεταφέρουμε.

-Πρόεδρε, άρθρωνε με κόπο, δεν έχω πια πολλή ζωή, όλο μου το αίμα χύθηκε μες στην κοιλιά μου. Ένα παράπονο έχω μόνο: πως δε μπορώ να σας ακολουθήσω ως το βόρειο Σενσί και να δω τη βάση μας. Δάκρυα κύλησαν στα μάτια του, λαχάνιαζε λες και κάτι του έφραζε το λαιμό.

Ύστερα, συνέχισε:

-Θα ‘θελα να φροντίσετε να το μάθουν οι γονείς μου. Μένουν στο Κιαν, στο Κιανγκσί.

Βλέποντάς τον τόσο σοβαρά τραυματισμένο, ο Πρόεδρος τον έσφιγγε στην αγκαλιά του σιωπηλά.

-Αρχηγέ, θα γίνεις καλά, θα πάμε μαζί ως το βόρειο Σενσί…

Έκανε μεγάλη προσπάθεια, μας κοίταξε και είπε:

-Ας είναι νικηφόρα η επανάσταση! Ύστερα έκλεισε τα μάτια για να μην τα ξανανοίξει πια.

Ο νοσοκόμος κι εγώ τον φωνάξαμε ταραγμένοι:

-Αρχηγέ! Αρχηγέ! Μα δεν άκουγε πια. Τα δάκρυα θόλωναν τα μάτια μας.

Ο Πρόεδρος τράβηξε σιγά σιγά το χέρι του που κρατούσε το κεφάλι του νεκρού. Σηκώθηκε και μου ζήτησε με βαριά φωνή: «Το σεντόνι μου!» Το έβγαλα από το δέμα και του το έδωσα. Ο Πρόεδρος το ξεδίπλωσε και σκέπασε το σώμα του συντρόφου Χου Τσανγκ-Πάο.

Δε φυσούσε καθόλου αέρας, το χορτάρι και τα δέντρα ήταν ακίνητα, σαν να ‘θελαν κι αυτά ακόμα να χαιρετήσουν με την περισυλλογή τους το μάρτυρα.

Σκουπίσαμε τα δάκρυά μας, θάψαμε το σύντροφό μας και συνεχίσαμε την πορεία μας.